اصولاً انگیزه اصلی تحرک جمعیت ایلی را میتوان دستیابی به علوفه سر سبز و استفاده از آب وهوای مطلوب وبهره مندی از چشمه های زلال ذکر نمود . در یک جمله میتوان گفت که اصولاً کوچ تابع فصل است و فصل نیز نشانگر فرا رسیدن فصل گرما و سرما ست که با سرد شدن هوا در یک منطقه حرکت به سوی قشلاق صورت می پذیرد و بالعکس با گرمتر شدن هوا حرکت به سوی ییلاق آغاز خواهد شد .

همچنانکه عنوان گردید تحرک مکا نی جمعیت ایلی را از نظر نوع حرکت عمودی و کوچ افقی تقسیم کرده اند ودر مورد نوع کوچ ایل ایلسون میتوان گفت که کوچ در ایل فوق از عمودی بوده که از دشت مغان با ارتفاع حدوده 100 متر از سطح دریا شروع شده وتا بلند یهای قله سبلان به ار تفاع 4000 متری ادامه پیدا میکند  (ار تفاع قله سبلان 4811 متر میباشد ).

در مورد مدت کوچ با مطالعات و برر سیهای مختلفی که امور عشایر استان صورت گرفته است معلوم شده که حداکثر مدت کوچ بین 20 الی 30 روز طول میکشد ودر مورد تاریخ کوچ از قشلاق به ییلاق معلوم شده است که عشایر اکثراٌ چهل و پنج روز بعد از عید را ملاک عمل قرار میدهند که این امر به صورت یک گاهنامه کوچ درآمده است . و در مورد کوچ به قشلاق اکثراٌ اتفاق نظری بین عشایر وجود ندارد و این امر تابع شرایط مختلفی بوده که از جمله آن میتوان به مواردزیر اشاره نمود.

شرایط آب و هوایی منطقه

شرایط آب وهوایی و کیفیت و کیفیت علو فه در منطقه قشلاقی

وضعیت بارندگی در منطقه ییلاقی و بالعکس منطقه قشلاقی

وضعیت نقد ینگی عشایر و امکانات مشارا لیه جهت تهیه نهاده های دامی مورد نیاز و پس چرا مزارع .

وضعیت مالکیت مراتع در ییلاق و اینکه آیا مراتع متعلق به خود دامدار است یا اخاره ای میباشد .

 در مورد تاریخ کوچ بهاره که عنو ان گردید عشایر ا کثراً چهل وپنج روز بعد از عید را ملاک عمل قرار میدهند این امر به صورت یک گاهنامه کوچ یا به عبارتی تقویم کوچ سنتی بشمار میرود . ولی در سا لهای خشک و سال های تر ممکن است این زمان اندکی زودتر و یا دیرتر صورت بگیرد . به هر حال تاریخ کوچ بهاره نیز به وضعیت مراتع در قشلاق و ییلاق بستگی داشته و عوامل دیگری در تنظیم تاریخ کوچ یا به عبارتی تهیه تقویم کوچ را میتواند تحت تا ثیر قرار دهد که بعداً به برسی آن خواهیم پرداخت

 به هر حال عشایر در هنگام بر نامه ریزی برای کوچ روزهای دو شنبه – پنجشنبه و جمعه را برای کوچ تعیین و انتخاب نمی کنند زیرا این  روز ها در نزدعشایر برای کوچ خوشایندنبوده لذا برای کوچ انتخاب نمیگردد .

 دریک جمله میتوان گفت که اصولاً کوچ تابع فصل است وفصل نیز نشانگر فرا رسیدن فصل گرما وسرما است به طوری که میتوان گفت کوچ از گرمسیر به سرد سیر عرفاً وبه شکل سنتی نیمه دوم اردیبهشت ماه وکوچ از سردسیر به گرمسیر به شکل سنتی آن حدود آبان ماه صورت میگیرد . به عبارتی 15 مهرما است لغا یت 15 آبان ما ه .

از نظر علمی تاریخ کوچ 15 خرداد ماه لغا یت 15 شهریور ماه به مدت 93 روز دقیق بوده که بایستی برای هر گونه برنامه ریزی وتهیه تقویم دقیق کوچ مورد رعایت قرار بگیرد . البته در شکل سنتی کوچ در شرایط آب وهوایی مختلف و وجود علوفه مناسب و شرایط بهینه آب و هوایی ویا خشکسالی در مناطق عشایری مدت کوچ سنتی و گاهاً کوچ علمی تغییراتی خواهد داشت . درهر حال در شرایط عرفی به دلایل زیر کوچ به مناطق ییلاقی دقیقاً رعایت نشده و همین امر باعث بروز مسائل و مشکلات عمده ای در مفهوم تهیه تقویم کوچ شده است .

تغییر شیوه کوچ از سنتی به ماشینی

کوتاه شدن فاصله قشلاق و ییلاق و بالعکس به دلیل تغییر شیوه کوچ

در گیری روستائیان و عشایر در طول مسیر های کوچ عشایر .

از بین رفتن مراتع میان بند .

از بین رفتن ایل راهها ی عشایری .

تعلیف احشام روستا ئیا ن از مراتع عشایری در مناطق ییلاقی با عث میگردد کوچ عشایر زودتر از

موعد مقرر کوچ به مناطق ییلاقی صورت گرفته و دام عشایر دیر تر از زمان کوچ پائیزه آن خارج شوند .

انواع کوچ عشایر استان

کوچ عشایر استان به دو دسته تقسیم بندی میگردد الف – کوچ با ماشین ب- کوچ سنتی .

الف : کوچ با ماشین :

در این نوع کوچ عشایر کوچرو با در نظر گرفتن مسائل عرفی مربوط به کوچ ابتدا تاریخ کوچ خود را مشخص ودر یک روز بخصوص در اوایل ساعات شروع روز قبل از طلوع آفتاب و گرم شدن هوا با تهیه ماشین های باری ویزه حمل دام ، دامها ی خود را در قشلاق بار کامیون کرده و در نزدیکترین نقطه ییلاقی ودر عرض سه الی چهار ساعت پیاده میکند این امر مشکلات عمده ای داشته که از جمله آن میتوان به عدم ساز گاری حیوان با شرایط آب و هوایی و تغییرات شدید اقلیمی اشاره نمود . به عبارتی درعرض3 الی چهار ساعت دام با تغییرات حدود 20الی30 درجه تغییرات دما مواجه شده واین امر میتواند مشکلات در برنامه ریزی ومدیریت کوچ عشایر بوجود آورد در کوچ ماشینی عمد تاّ کوچ عشایر به صورت انفرادی توسط عشایر صورت می گیرد .

ب – کوچ سنتی :

دراین شیوه کوچ عشایر به صورت تیره ای تا قومی یا تعداد ی خا نوار گرد هم آمده و تاریخ و روز دقیق کوچ را مشخص و تعیین مینمایند و اغلب به صورت 4- 3 خانوار ی حرکت میکنندبعد از تعیین تاریخ وروز دقیق کوچ در اوایل ساعت روز عشایر با پای پیاده و به همراه دام که اغلب وسایل خیلی کمی را که صرفاً شامل وسایل ابتدایی زند گی است بر داشته و شروع به حرکت میکنند و بین راه با گرم شدن هواو اغلب اغلب حدود های ساعت 12 با بر پا یی چادرهای ابتدائی تا روز دیگر اتراق می نمایند و این کار با شروع اولین ساعت روز دیگر ادامه پیدا میکند البته گا هاً عشایر در بین راه ودر چندین نقطه و به مدت چند روز میتواند اتراق داشته باشد ودر این کوچ عشایر از راههای بخصو صی که معمولاً به عنوان ایل راه نامیده میشود مسیر خودرابه طرف ییلاق و منطقه ییلاقی خود ادامه میدهند .

طبق بررسیهای بعمل آمده در سال 80 و 81 حدوده 45 درصد عشایر کوچنده ایل ایلسون به صورت ماشین و 55در صد مابقی کوچ عشایر به صورت سنتی صورت گرفته است .

البته ذکر این نکته ضروری است که کوچ سنتی و کوچ ماشین هردو نقاط ضعف ونقا ط قوت فراوانی دارند که به چند نمونه از آن اشاره میکنیم .

نقاط ضعف و نقاط قوت کوچ ماشینی و کوچ سنتی

نمونه ای از مشکلات حین کوچ:

یکی از مشکلات اساسی و عمده در حین کوچ عشایر چه در خصوص کوچ سنتی و چه در خصوص کوچ با ماشین حوادث غیر مترقبه بوجود آمده از قبیل صاعقه – سیل – پرت شدن از کئه – تصادف ماشین و غیره می باشد.

که همه سال شاهد خسارتهای ناشی از آن در حین کوچ هستیم و یکی از معضلات مهم کوچ بشمار میرود. که یکی از مهمترین این مشکلات را میتوان تصادف ماشین در حین کوچ را عنوان کرد و به دلایل گوناگونی میتواند در موضوع مورد پژوهش تاثیر بسزایی داشته باشد چرا که در اکثر مواقع به دلیل فشارهای بیش از حدی که به دامدار عشایری و رانندگان در حین کوچ وارد می گردد ممکن ایت باعث عدم رعایت اصول ایمنی شده و منجر به بروز تصادف گردد که در صورت نظارت مستمر بر حمل دام توسط کامیون دار در زمان کوچ و هماهنگی با دستگاههای اجرایی ذیربط در این خصوص میتوان علاوه بر کنترل کرایه های حمل ، در برنامه ریزی یک کوچ سالم و دقیق هم از نظر رعایت تقویم و هم حفاظت از منابع ملی و هم جلوگیری از حوادث احتمالی موفق شد. و در این خصوص توسعه و ترویج بیمه دام نیز می تواند اثرات ارزنده ای در برنامه ریزی داشته باشد. 

 عشایر منطقه مغان بخصوص اصلاندوز همه ساله به دنبال گرم شدن دمای هوا در قشلاقات، به همراه احشام خود به مناطق ییلافی و سرسبز درون و برون استان کوچ می‌کنند.

کوچ عشایر مغان، از قشلاقات به مناطق خوش آب و هوا و سرسبز دامنه‌های سبلان، باغرو در آستارا و بزگوش در سراب و هریس صورت می‌گیرد.

انتهای پیام/