به گزارش شمالغرب به نقل از مغان امروز، در زمانهای خیلی قدیم قبل از ورود آریایی ها به فلات ایران (در الواح سومر ترجمه «ساموئیل کریمر» درسال 1344ترجمه «دادرد رسائی» در سال 2450 قبل میلادی نام بیله سوار قید شده) قوم بزرگی بنام «بیل»در کنار رود «کورا» رود ارس و باد کوبه و آران و مغان تا سبلان و اردبیل زندگی میکرد و 3 نوع رب النوع را ستایش میکرد که زبانشان به تورانی (ترکستان) آلتایی (اورال) نزدیک بود و یکی از نام خدایان ،بیل (خدای زمین) بود.

 این طائفه « بیل » که آثاری تابحال از آنها باقی مانده وجود چندین شهر است معلوم میگردد که اردبیل از 12 طائفه تشکیل شده است که یکی «ارد» و دیگری «بیل» بوده است .

بیلجه نزدیک باکو و در آران بیلقان در کنار رود کورا و سعید بیل در گرجستان کنار رود کورا و در مغان بیله سوار، از نمونه های آنان است .

نام قدیمی بیله سوار قبل از تسلط اعراب «بلسکان»بود و بعد از تسلط اعراب به «بلسکان» و «بلسجان» تغییر یافت در زمان آل بویه «بیله سوار» شد که به سوار بزرگ میگفتند پس برای ما روشن میشود حدود زندگی قوم بیل تا چه اندازه وسعت داشته است و بیله سوار هم بازمانده از آن ایل بزرگ میباشد شاید هم نام بیله سوار بنا به گفته بعضی از محققین ماخوذ از قوم «سووار» باشد که در اطراف رود ارس در هزاره اول شگرف داشتند.

قدمت این شهرستان همچنان که در پیشینه تاریخ آمده به دوران های خیلی قدیم باز میگردد و این از سکه های کشف شده در تپه های مختلف این منطقه مشخص شده است.

سپس پیل سوار یا پیله سوار نامیدند که پیله سوار واژه ای پارسی وار 2 پاره «پیله» و «سوار» تشکیل شده است.

پیله، به معنای زمین خشک پهناوری که در میان دو آب یا دو رودخانه قرار گرفته باشد و سوار هم به معنی کرانه رود است و شهر بیله سوار هم بین رودخانه بالهارود و آقا بیگلر(علی بیگ لر) قرار گرفته است. بنابراین پیله سوار، یعنی مردمی که ساکن واهل پیله (سرزمین بین دو رود) هستند.

بعضی ها نیز براین باوراند که نادر شاه افشار در 1148 هجری قمری، هنگامیکه برای تاج گذاری در مغان رهسپار اصلاندوز بود، لشکریانش دارای پیل یا فیل بوده و مدتی در این ناحیه اردو زده بودند از این رو به پیل سوار، پیله سوار سرشناس شده بودند.

در دوران قاجار نیز قسمت اعضم شهر بیله سوار به نام قریه سردار آباد بود که پس از ویرانی، کربلایی عبدالله بیگ طالش میکائیل نسبت به مرمت و بنیاد روستاهای بزرگ سردار آباد و طالش میکائیل کندی (باباش کندی)درحاشیه قلعه ی نظامی قدیمی بیله سوار دست زد (1281قمری) و اما پس از پیمان ننگین و تحمیلی ترکمن چای در بیله سوار قراولخانه گمرک ایجاد شد.

در سال 1268شمسی گمرک در بیله سوار احداث و تلگراف آن درسال 1332 قمری(ص80 گنج شایگان)ما بین بیله سوار و تبریز دایر و هنگامی که ارتش سرخ خاک گیلان را اشغال نموده بود وزیر خارجه آن زمان مشاور الملک میخواست مابین تهران و مسکو رابطه ای باشد تا به وسیله ی تلگراف تماس برقرار وارتش سرخ را از گیلان بیرون کنند ملاحظه میکنند میبینند در شهر بیله سوار تلگراف دایر است منشورالملک که در ترکستان کنسول ایران بود به بیله سوار آمده واسطه مخابره بین تهران و مسکو میشود.

تاریخ قرنطینه در گمرک بیله سوار(ص426 چاپ یونسکو نشریه22 چاپخانه دانشگاه تهران سال 1342 شمسی)در سال 1308هجری قمری همزمان با ساختن قرنطینه در جزیره هنگام وبندر جاسک در خلیج فارس میباشد.

 پس از پیمان ترکمن چای بیله سوار حاکم نشین شد و از دامنه کوه سبلان تا دشت مغان حکمرانی میکردند.یعنی تمامی کارهای ایلات (32ایل شاهسون) و انتظامات آن به وسیله حاکم بیله سوار رسیدگی میشد. در سال1291هجری قمری قاسم خان حاکم بیله سوار و تمامی ایلات عشایر بین مغان بود.

قبل از سال 1272 شمسی شهر بیله سوار در کنار بالهارود (بالهارلو یا بلغارچایی ) دارای عمارت حکومتی بود که آن را مرحوم جنرال ساخته بعد آتش زدند، شاهزاده جهانسوز میرزا تعمیر نموده ، بعد علی خان حاکم آن را خراب کرده و در جای آن عمارت بسیار عالی ساخت.

مدرسه پهلوی بیله سوار (امام خمینی فعلی) جزو 13مدرسه تاریخی استان اردبیل به شمار می آید که در دوران سلطنت محمد علی شاه و احمد شاه از این مدرسه که یک بنای خشتی بوده به عنوان مکتب استفاده میشده و توسط آخوند ملا جواد به بچه های بیله سوار قرآن و سایر علوم تدریس میگردید.

در اواخر سلطنت احمد شاه مدرسه خشتی قدیمی تخریب و مدرسه موجود ظرف 2 سال بامعماری ((یاور دوستعلی ماکویی))که از مرزبانان منطقه بوده است ساخته شد.هزینه ساخت این مدرسه که درسال 1305هجری شمسی تاسیس شده است از خودیاری مردم تامین میشود این بنا در تاریخ 17/12/1381تحت شماره7517به ثبت رسیده وکد اثر 18040میباشد علت انتخاب سوم شهریور برای شهرستان بیله سوار از این قرار میباشد:

سپیده دم سوم شهریور 1320شمسی هنگام تجاوز نیرو های شوروی به ایران از هوا وزمین با تمام امکانات و تجهیزات بیله سوار نیز مورد تجاوز قرار میگیرد. بیله سوار که قبل از این ماجرا درسال 1311 دارای نظمیه (شهربانی) بوده است در حمله روس ها این شهر دارای اداراتی چون شهربانی به ریاست سرهنگ امیر قاسمی، پست و تلگراف،گمرک و دارایی به کفالت حسین محامد و پاسگاه مرزی درجه یک بوده به سرکلانتری سروان یاور دوستعلی ماکویی که بیله سوار مرکز بخش مغان و قصبات معروف آن اصلاندوست (اصلاندوز) و حسن قافله بوده و جمعیت کلی آن در حدود 2هزار نفر میباشد(کتاب تاریخ شهدای ایران)

نیروهای ارتش سرخ با بی رحمی در شهر بیله سوار 12 سرباز 5 آژان 7 امنیه و یک نفر کارمند گمرک و رئیس پست و زن و نوزادش و دختر18ساله را شهید کردند همچنین در روستاهای قره قاسملو و گوگ تپه (جواد کندی سابق)8نفر کادر و سرباز (فرمانده پاسگاه سید اصلی)و پاسگاه مرادلو11نفر فرمانده و سرباز را شهید کردند. در بیله سوار 11نفر اسیر (6سرباز 2 آژان و 3 امنیه)رئیس پاسگاه زرگر به همراه چند نفر سرباز زخمی و رشید بیگ آقاجانی عسی لو (معاون پاسگاه مرادلو) که اکثر شهدای مرزدار این شهرستان از شهرهای پارس آباد، اردبیل، آستارا، همدان، تهران، شیراز، قوچان، اصفهان و نیشابور ربوده اند.

سروان خلیلی عراقی که در سال 1327 به بیله سوار سفر کرده در سفر نامه خود این شهر را این چنین معرفی میکند:

بیله سوار ،قصبه ای که از شهرستان مهمتر است . سروان جمشیدغریب از ارامنه ایرانی وبسیار وطن پرست کلانتر مرز درجه ی بیله سوار میباشد...

این شهرستان درزمان دموکرات ها دارای بخشدار دموکرات به نام میرزا کیشی بوده است.

درسال1355شمسی بیله سوار مرکز شهرستان مغان وبخش های گرمی وپارس آباد تابع بیله سوار بودند ولی پس از یک سال مرکزیت فرمانداری به گرمی انتقال یافت وفقط تابلوی فرمانداری آن در جلوی در بخشداری بیله سوار مانده بود ونشانه لکه ننگین از دوران پهلوی بود که حقوق بیله سوار را پایمال کرده بود.(تصویبیه 3916(27/2/1355)هیئت وزیرات –آثار باستانی آذربایجان –سیدجمال ترابی طباطبایی)که درنتیجه خرداد  ماه 1370بیله سوار تبدیل به شهرستان ومرکز آن شهربیله سوار شد.

اولین شرکت در منطقه درسال1328به نام((شرکت شیارآذربایجان))باخرید ماشین آلات کشاورزی در محلی معروف به شاه آباد مغان (یوشان آباد وکبر آباد سابق)است.{درزمان انقلاب جهت نارضایتی از رژیم پهلوی خان بابا جعفر خانی از طایفه جلودار در راه پیمایی منطقه شهید ونام این محل پس از انقلاب به جعفر آباد تغییر یافت}فعالیت خود را آغاز کرد در این سال ها به دلیل قحطی وخشک سالی ،مردم منطقه زندگی سخت وطاقت فرسایی داشته وتاسیس این شرکت سبب شد که از دهات وقشلاقات منطقه مردم جهت کارگری وامرار معاش به سوی آن روبیاورند. به خاطر بارندگی های کم ونا منمظم آن سال نتیجه کار چندان رضایت بخش نبود تا اینکه مسئولین ، مهندسین شرکت(مدیرعامل شرکت مهندس پارسا بنیانگذار شهر پارس آباد )تصمیم گرفتند  با استفاده از آب رودخانه آراز اقدام به کشت آبی نمایند.

درنتیجه شرکت مجبور شد به قسمت های شمالی تر واطراف رودخانه مذکور تغییر مکان دهد.اولین سیلوی منطقه در بخش جعفر آباد که بزرگ ترین سیلوی استان هم به شمار میرود توسط پیمانکاران روسی ساخته شد.این بخش همچنین دارای یک ایستگاه هواشناسی بود که دسال 1330تاسیس گردیده است.

در جنگ تحمیلی 8ساله استکبار جهانی با ایران با اعزام نزدیک1600نفر رزمنده از این شهرستان110شهید والا مقام ومفقودالاثر 346جانباز 12 آزاده نقش بسزایی دردفاع مقدس داشت.

از تحولات امید بخش این شهرستان قابلیت بلقوه طلای سیاه (نفت)میباشد در آینده ی نزدیک که از دوران پهلوی اثری از آن به جا مانده وحتی توسط بیگانگان در چندین نقطه از روستاهای بیله سوار خصوصا"در روستای مرادلو اکتشاف شده است با استخراج وپالایش نفت وطرح احداث مجتمع پتروشیمی وسایر واحد های مربوط عوض شده وموجب اشتغال ورفع مشکلات مردم منطقه شود. گمرک بین المللی این شهرستان که بیش از 100سال قدمت دارد انتظار میرود اداره کل گمرکات استان به این شهرستان انتقال یافته واداره شود.(تبدیل گمرک شهرستان به اداره کل گمرک استان)

نماینده مستقل مجلس شورای اسلامی باتوجه به تاریخی،مرزی،محروم و...بودن شهرستان

ارتقاء درمانگاه بیله سوار به بیمارستان وتجهیزات پزشکی دستگاهMRIواستقرار اورژانس هوایی(هلی کوپترامداد)باتوجه به بعدمسافت تامرکزاستان

بین المللی شدن دانشگاههای بیله سوار

تبدیل گروهان مرزی به هنگ مرزی بیله سوار مغان با توجه به سابقه مرزبانی درجه یک مغان در بیله سوار

تبدیل جعفر آباد به شهرستان وشورگل وقره قاسملو وگوگ تپه به بخش

اتمام سد خداآفرین که باعث آبی شدن اکثر زمینهای دیمی خواهد شد

عبورخط راه آهن ازبیله سوار

ایجاد کارخانجات مادر و اشتغال زا

احداث تصفیه خانه خروسلو و مجتمع آبرسانی 70روستای خروسلو

گازرسانی به منطقه خروسلو (مسیر شورگل)

چهار بانده کردن راه بیله سوار - سه راهی قره قاسملو وگوگ تپه

تعریض لوله خط انتقال آب مجتمع قره قاسملو

 تکمیل کتابخانه مرکزی بیله سوار

آسفالت راههای عشایری شهرستان

ایجاد آموزشکده کشاورزی بیله سوار

توجه به توسعه بخش کشاورزی با توجه به حاصل خیز بودن خاک منطقه ومعرفی این شهرستان به  عنوان انبار غله استان ،تولید اغلب محصولات کشاورزی استان خصوصا تولید عدس مقام اول کشوری  را به یدک میکشد.

جا دارد از تمامی افرادی که به نوعی در تاریخ بیله سوار قلم به دست گرفته یا نقشی در تاریخ این دیار ایفا نموده اند قدر دانی شود:

مرحوم حاج داوود فکور (پدر مطبوعات بیله سوار)-مرحوم احد ناصری بیله سوار-سید محمد ابراهیمی گرمی-میر نبی عزیز زاده-عزیزالله قلمی-سهراب آدی گوزلی-احدقاسمی محمدرضالو-دکتر حسن اسدی-سرکار خانم اعظم عوض پور-جابر فتحی بیله سوار-حاج احد بیوته مرادلو-لطفعلی فکرت اسماعیل سروی-هلال نمازی-اژدر عبادی  و...

مقاله از علی پیران قره قاسملو (دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت MIS)